Sporcularda Kullanılan Bitkisel Destekler

Bitkisel ürünlerin yaygın olarak tüketilmeye başlanması ile birlikte özellikle sporcular için satılan ya da onlar tarafından kullanılan ürünlerin güvenilirlikleri de önem kazanmıştır. Özellikle spor yapan gençler ve atletler arasında farklı desteklerin kullanıldığını görmekteyiz.

Bilindiği gibi bitkisel ürünler konvansiyonel ilaçlardan farklı olarak çok sayıda bileşen içerirler. Bu sebeple kullanımlarına çok dikkat edilmesi gereklidir.

Yapılan araştırmalar kadın atletlerin %17sinin bitkisel ürün kullandığını, bu ürünlerin de genellikle yağ yakıcı ve kas geliştirici ürünler olduğunu göstermiştir. Piyasada satılan ürünler içinde fiziksel performansı artırdığı, metabolizmayı hızlandırdığı iddia edilen çok sayıda ürün olması sporcuları ya da sporcu adaylarını bu ürünlere yönlendirmektedir.

Ancak genel olarak bakıldığı zaman pek çok bitkisel ürün etkinlik ve güvenilirlik açısından FDA tarafından onaylanmamıştır. Bunun yanında diğer tüm bitkisel ürünlerde olduğu gibi ürünün kalitesini etkileyen bitkinin yetiştiği yer, toplanma şekli, teşhisi, hazırlanma şekli, dozajı gibi faktörler de önemlidir. Şimdi sporcular tarafından sık kullanılan ürünlerin bir kaçını inceleyim.

Ginseng

Ginseng fiziksel performansı artıran bitkiler arasında ilk sırada olup, üzerinde en çok araştırma yapılan bitkilerden biridir. Ginseng olarak bilinen başka türler de olmakla birlikte, Panax ginseng  Çin’de ve Uzakdoğu’da 2000 yıldan beri adaptojen olarak kullanılmaktadır. Tonik ve afrodizyak pek çok preparatın içinde yer alır. Yapılan araştırmalar bitkinin santral sinir sistemini uyarıcı etkisi olduğunu ve yorgunluk halini giderdiğini göstermiştir.

Ginseng ile yapılan çalışmalarda günlük çok küçük miktarda bile Ginseng alınmasının bilişsel ve egzersiz performansını artırdığı gösterilmiştir. Bu etkinin bitkinin antioksidan etkisinden dolayı dokularda oluşan oksidasyonun engellenmesi ve enerji metabolizmasını artırmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Ayrıca bu etkilerin sadece atletlerde değil, durağan hayat sürdüren kişilerde de belirgin derecede yüksek olduğu görülmüştür.

Bilinen faydalı etkilerinin yanında bazı önemli yan etkileri de karşımıza çıkabilmektedir. Diyare, sindirim problemleri, baş ağrısı, uykusuzluk ve tansiyon dengesizlikleri ortaya çıkabilmektedir. Ginseng kullanan kadınlarda nadir de olsa vajinal kanamalar, memelerde hassasiyet gözlenebilir. Bunun yanında bazı ilaçlarla etkileşime de girebileceği için kronik rahatsızlığı olan kişilerin bu ürünleri kullanırken doktorlarına danışmaları gereklidir.

Kafein

Kafein içtiğimiz kahvede ve çayda bulunması, uyanıklığı artırması ve reaksiyon süresini azaltması ile bilinen önemli bir maddedir. Bisiklet yarışçıları ve koşuculara egzersizden 1 saat önce çok ufak dozlarda kafein verilmesi sonucu, sporcuların daha güçlendiği, kan katekolamin düzeylerinin arttığı ve egzersiz performansının arttığı gösterilmiştir.

Kafein yüksek dozlarda ciddi sağlık risklerine sebep olsa da nispeten güvenli bir bitkisel etken madde olup dünya antidoping ajansı (WADA) tarafından yasaklı maddeler listesinden çıkarılmıştır.

Guarana

Paulina cupana isimli Amazon ormanlarında doğal olarak yetişen bir bitkinin meyveleri olup, yüksek miktarda kafein ve bunun yanında teofilin, teobromin, tanen ve saponin taşıması ile öne çıkar.

Kafein ile ve diğer kafein taşıyan bitkilerle kombine olarak da kullanılabilmektedir. Bu durumda özelikle yağ yakıcı ve kilo kaybına yardımcı özellikleri nedeniyle bilinmektedir. Ancak Guarana yüksek kafein içermesi nedeniyle sinirlilik, uykusuzluk, çarpıntı ve mide sıkıntılarına sebep olabilir. 

Yerba Mate

Güney Amerika’da doğal olarak yetişen dört mevsim yeşil yine yüksek kafein taşıması ile karakterize bir bitkidir. Genellikle zayıflama programlarında diyete dahil edilen Yerba Mate’nin metabolizma hızını artırdığı bulunmuştur. Ancak uzun süre ve yüksek dozda kullanımda kan basıncını artırdığı ve bazı bireylerde huzursuzluk ve sersemliğe sebep olduğu görülmüştür.

Tribulus terrestris

Tribulus terrestris ekstreleri 1996 Atlanta Yaz Olimpiyatlarında Bulgar Atletlerin başarılarını bu bitkiye bağlamaları sonucu popüler olmuştur. Özellikle erkeklerde testosteron seviyelerini artırdığı yönündeki etkileri ile öne çıkmıştır. Araştırmacılar, atletler ve haltercilere Tribulus terrestris içeren bitkisel destekleri verdiklerinde daha büyük kas kütlesine sahip olduklarını ve testesteron üretimini uyaran lüteinleştirici hormon seviyelerinin arttığını göstermişlerdir.

Bu etkilerin yanında yapılan bazı klinik araştırmalarda ise, araştırmacılar bu sonuçlarla çelişkili sonuçlar ortaya koymuşlar, Tribulus terrestris ekstrelerinin dayanıklılık, güçlülük veya testosteron seviyelerinde artış gibi etkilere sebep olmadığını göstermişlerdir.

Bu sebeple bu bitki ile ilgili araştırmalar devam etmektedir.

Ginkgo biloba

Asya’da yaygın olarak kültürü yapılan Ginkgo biloba’nın EGb761 olarak kodlanan ekstresi dünyanın pek çok yerinde Alzhemer hastalığının tedavisinde kullanılmaktadır. Özellikle yaşlı hastalarda beyinde kan akışını geliştirdiği ve artırdığı gösterilmiştir.

Yapılan bir araştırmada periferik arter hastalığı olan hastalarda egzersiz süresini artırdığı gösterilmekle beraber,  bu etki sağlıklı genç atletlerde gösterilmemiştir. Bu sebeple Ginkgo preparatlarının yüksek antioksidan etkiden dolayı kas dokusunun egzersize dayanıklılığını artırmasına rağmen sporcularda dayanıklılığı artırdığı gösterilememiştir.

Görüldüğü gibi bitkisel ürünler faydalı etkilerinin yanı sıra ciddi istenmeyen etkilere de sebep olabilirler. Özellikle sporcularda bu ürünlerin seçiminde mutlaka standardize ve ruhsatlı ürünlerin tercih edilmesi önemlidir. Yurt dışından ithal edilen ya da Türkiye’de uygun şartlarda üretilmeyen, ruhsatı olmayan ürünlerin kullanımından kaçınılmalı, medyada abartılı şekilde reklamı yapılan ürünlere itibar edilmemeli, kullandıkları ve kullanmakta oldukları ürünler ile ilgili olarak hekimlerini bilgilendirmeleri büyük önem taşımaktadır. Aksi halde olumlu etkiler beklerken istenmeyen bazı sıkıntılı durumlar da ortaya çıkabilir.

Sporcularda bitkisel ürün kullanımı ile ilgili “Önce Güvenlik” başlıklı yazımı da okumanızı tavsiye ederim.

Mutlu ve sağlıklı günler dileğiyle..