Bitkisel Ürünlerde Güvenilirlik Sarmalı..

Bitkisel Ürünlerde Karşılaşılabilecek Riskler:

Bitkilerin, bitkisel ilaçların ya da bitkisel ürünlerin kullanımına ve faydalı etkilerine geçmeden önce karşılaşılabilecek risklere ve sorunlara değinmemizin iyi olacağını düşündüm.

Bir bitkisel ürünün tedavide kullanılabilmesi için mutlaka kalite, etkinlik ve güvenilirlik kriterlerini sağlaması ayrıca standardize bitkisel ürün olması önemlidir. İstenmeyen etkiler bu ürünlerin kullanımında dikkatli olunması ile önlenebilir. Özellikle hamilelikte, herhangi bir ilaç tedavisi sürecinde, kronik hastalıklarda, ameliyat öncesi ya da sonrasında, atopi durumlarında bu tip ürünlerden kaçınılması riskleri azaltacaktır.

Genellikle güvenilir olarak bilinen bir bitki ile ölüm vakaları çok nadir gözlenir. Güvenilir olduğu düşünülen tıbbi bitkilerde rastlanan ciddi tehlikeler genellikle katıştırma, bitki-bitki, bitki – ilaç etkileşimleri, kontaminasyonlar, uygun olmayan dozlar gibi aslında önlenebilecek etkilerden kaynaklanmaktadır.

Bitkisel ürünler kullanılırken risk ve güvenilirlik dengesi çok iyi gözetilmeli, bitkisel ürünün %100 güvenli ya da %100 zararsız olduğu önyargılarından kurtulunmalıdır. 

Bugün piyasada dolaşan bitkisel ürünlerde en sık karşılaşılan sorun olan “katıştırma” ya  değineceğim.

Katıştırma

Katıştırma tıbbi bitkisel ürünlerin başka bir bitki ile ya da sentetik bir etkin madde ile içinde olduğu belirtilmeden karıştırılması anlamına gelir. Katıştırma bir tıbbi bitkisel ürünün etkisinin kendisinden beklenenden farklı şekilde gözlenmesi ile ortaya çıkar.

Sporcularda !!

Katıştırma özellikle sporcular için farklı bir önem taşımaktadır. Zaman zaman piyasada satılan bazı enerji içecekleri, sporcu gıdaları ya da farklı karışımların içinde özellikle müsabakalarda atletlerin kullanmaması gereken, doping olarak kabul edilen pek çok sentetik etken maddenin bulunduğu gözlenmiştir.

Örneğin 2001-2002 yıllarında sporcuların kullandığı 13 farklı ülkeden 634 gıda desteğinde yapılan çalışmada bu ürünlerin anabolik-androjenik steroitler ile kontamine olduğu gösterilmiştir. Metandienon, stanozolon, boldenon gibi klasik anabolik steroitler yüksek oranlarda tespit edilmiş, ve bu maddeler hiçbir şekilde ürünlerin etiketlerinde belirtilmemiştir. Benzer şekilde 2005 yılında yapılan bir çalışmada vitamin C, multivitamin ve magnezyum tabletlerinde stanozolol ve metandienon saptanmıştır.

Obezitede !!

Modern toplumlarda obezite en büyük sağlık sorunlarından biridir. Bu nedenle zayıflama preparatları özellikle öne çıkmaktadır. Son yıllarda reçeteli satılan sibutramin, efedrin ve kafein gibi maddeler ile katıştırmaya sıklıkla rastlanmaktadır. Özellikle %100 doğal olarak lanse edilen Çin zayıflama kapsülleri ve zayıflama çaylarında üç üründen birinde anorektik sibutramine rastlanmıştır.

Sibutramin katıştırılmış preparatları kullanan kişilerde hipertansiyon, taşikardi ve kalp krizi gibi çok ciddi yan etkiler ortaya çıkabilmektedir. Ayrıca santral sinir sistemini de etkileyerek baş ağrısı, parestezi ve hissizlik gibi belirtiler de meydana gelmektedir.

Özellikle 2009 yılında hem dünyada hem ülkemizde LiDa adı verilen bir bitkisel üründen kaynaklanan ölümle sonuçlanan vakalar meydana gelmiştir. Bu ürünün bazı partilerinde sibutramin, bazılarında ise dezoksimetilsibutramine rastlanmıştır. Bunun üzerine bu ürün üzerinde kontroller artırılmış ve katıştırma olan ürünler toplatılmıştır.

Benzer şekilde tanıtımı yapılan bir diğer ürün ise altın çilektir (Phsalis alkekengi). Bu bitki üzerinde yapılan çalışmalara bakıldığı zaman in vitro immünomodulatör aktivitesi, antibakteriyel etkisi gösterilmiş ayrıca yüksek C vitamini içeriği rapor edilmiştir. Ancak kilo kaybına sebep olduğuna dair herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Ülkemizde bir dönem zayıflatıcı olarak gündeme oturmuş ancak daha sonra bu reklamların önüne geçebilmek için dönemin Tarım Bakanlığı tarafından takviye edici gıda olarak üretim izninin düzenlenmediği, sadece meyve olarak tüketim izni verildiği açıklanmıştır.  2011 yılında zayıflatıcı amaçlı altın çilek ürünü kullanan bir kişi Bartın’da hayatını kaybetmiştir. Yapılan çalışmalar bazı altın çilek ürünlerinin içinde sibutramin etkin maddesinin katıştırıldığını gösterilmiştir.

Bu amaçla yine kırmızı biber hapları da bir dönem hem Türkiye’nin hem dünyanın gündemine oturmuştur. Acı kırmızı biber üzerinde deney hayvanlarında yapılan çalışmalar iştahı baskıladığını ve enerji sarfiyatını artırdığını göstermiştir. Ancak üzerinde klinik çalışmaya rastlanmamıştır. Piyasada gıda takviyesi olarak satılan biber haplarında sibutramin, kapsaisin ve efedrin gibi maddelerin katıştırıldığı tespit edilmiştir.    Biber hapları ile de yine Türkiye’nin değişik bölgelerinde ölüm vakalarına rastlanmıştır.

Afrodizyak ürünlerde !!

Benzer şekilde en sık rastlanan katıştırmalardan bir tanesi de cinsel gücü artırdığı şeklinde tanıtımı yapılan ürünlerde fosfodiesteraz-5 inhibitörlerinin bulunmasıdır. Sildenafil sitrat (Viagra, Pfizer) ve tadafil (Cialis, Elli Lilly) bu etken maddelerin başında gelir ve ciddi yan etkileri nedeni ile reçeteli satılması gereken etkin maddelerdir. Hindistan’da cinsel gücü artırması için kullanılan 35 bitkisel ürün üzerinde yapılan çalışmada 8 ürünün sildenafil ile ve 2 ürünün de tadalafil ile katıştırıldığı tespit edilmiştir. Ve bu etkin maddelerin ayrıca terapötik dozlarda katıştırıldığı da bulunmuştur. Benzer şekilde ülkemizde de her yıl piyasa bulunan bu tip ürünler araştırılmakta ve sonuçlar kamuoyuna duyurulmaktadır. Aşağıda 2012-2014 yılları arasında Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından açıklanan bazı hileli ürünlere örnekler verilmiştir.

Epimedyumlu bitkisel karışımlı macun: sildenafil

Epimedyumlu bitkisel macun: tadafil

Tribuluslu bitkisel karışımlı macun: sildenafil

Ginsengli bitkisel karışım: sildenafil

Ballı ve bitkisel karışım: hidroksithlohomo sildenafil

Power form bitkisel karışım tablet : sibutramin

Mersin bitkisel karışımlı toz: sibutramin

Enerji içeceği: 19-O-homosildenafil, dimetilhomosildenafil

Görüldüğü gibi bitkisel ürünler faydalı etkilerinin yanı sıra ciddi istenmeyen etkilere de sebep olabilirler. Bu sebeple ürünlerin seçiminde mutlaka standardize ve ruhsatlı ürünlerin tercih edilmesi önemlidir. Yurt dışından ithal edilen ya da Türkiye’de uygun şartlarda üretilmeyen, Sağlık Bakanlığı’ndan ruhsatı olmayan ürünlerin kullanımından kaçınılmalı, medyada abartılı şekilde reklamı yapılan ürünlere itibar edilmemeli, kullandıkları ve kullanmakta oldukları ürünler ile ilgili olarak hekimlerini ve eczacılarını bilgilendirmeleri büyük önem taşımaktadır.