TEA TREE OIL İLE GÜNLÜK KULLANIMDAN ENDÜSTRİYE NOTLAR

 

TEA TREE OIL (Melaleucae aetheroleum) – ÇAY AĞACI YAĞI

Covid-19 süreciyle birlikte yaşadığımız değişimlerden biri de temizlik ve el hijyen ürünlerinin eskiye göre hem çok çeşitli olması hem de daha fazla kullanılmasıdır. Bu ürünlerde kullanılan doğal ürünlerden bir tanesi de “Tea Tree Oil (TTO) – Çay Ağacı Yağı” dır. Sadece hijyen ürünlerinde değil, TTO hem aromaterapi de kullanılmakta aynı zamanda pek çok kozmetik ürünün de formülasyonunda yer almaktadır. Bu sebeple TTO ile ilgili olarak üreticilerin ve TTO kullananların dikkat etmesi gereken birkaç noktayı hatırlatmak istiyorum.

Tea Tree oil Avustralya’nın yerel bitkisi olan Melaleuca alternifolia’dan elde edilen bir uçucu yağdır. Ülkemizde “çay ağacı yağı” olarak söylense de çay ile ilgili olmadığı unutulmamalıdır.  “Melaleuca oil” olarak da bilinen TTO Avrupa Farmakopesine göre 3 farklı Melaleuca türünden (M. alternifolia, M. linariifolia, M. dissitiflora) elde edilebilmektedir. Ancak en yaygın olanı M. alternifolia’dır. Yüzlerce yıldır Avustralya’da bilinen ve geleneksel olarak kullanılan Melaleuca ağaçlarından elde edilen TTO’nun ticari olarak üretimi 1920 yılında Avustralya uçucu yağlarını inceleyen geniş bir araştırma sonrası başlamıştır. TTO özellikle antimikrobiyal özelliği sebebiyle 2. Dünya Savaşı’nda antibiyotiklerin keşfine kadar çok yaygın olarak kullanılmıştır. Antibiyotiklerin keşfi ile birlikte kullanımı ve üretimi azalsa da yıllar içinde özellikle topikal formülasyonlarda antimikrobiyal ve antienflamatuvar özellikleri ile kullanımı yaygın olarak devam etmektedir.  

TTO bitkinin genellikle taze yapraklarından ve taze dal uçlarından distilasyonla elde edilmektedir. Bileşimi de diğer uçucu yağlarda olduğu gibi kullanılan bitkinin kemotipine, iklime, yaprakların yaşına ve distilasyon sürecine göre değişim göstermektedir. Terpinen-4-ol majör terpen molekül olarak karşımıza çıkar. Terpinen-4-ol’ün yağın antimikrobiyal etkisininden sorumlu bileşik olduğu kabul edilmekle birlikte, 1,8 sineol, a-terpineol gibi diğer bileşiklerin belirli oranlarda olması uçucu yağın antimikrobiyal etkinliğini ve cilt üzerine olan olumlu etkilerini optimum düzeye çıkarmaktadır.

Avrupa Farmakopesi’ne göre maksimum etki ve minimum yan etki için terpinen-4-ol miktarının %30 dan fazla olması istenirken; 1,8-sineol miktarının ise %15 i aşmaması istenir.

Geleneksel kullanımından yola çıkılarak EMA (Avrupa İlaç Ajansı) TTO’nun ufak yüzeyel yaralarda, yanıklarda ve akne tedavisinde, böcek ısırmalarında kaşıntının giderilmesinde, ayak mantarlarında, ağız yaralarında ve ağız mukoza enflamasyonlarının tedavisinde kullanımını onaylanmıştır.

EMA’ya göre yetişkinler ve 12 yaş üstü çocuklarda kullanımı önerilmektedir. Genel olarak tedavide 1 aydan fazla kullanılmaması daha uzun süre kullanılacaksa tedaviye ara verilmesi önerilir. Genelde etkinliğin 5 gün ile 1 hafta arasında ortaya çıkması beklenir.

1. Küçük yaralar ve böcek ısırıklarında

Bir taşıyıcı yağ içinde (Zeytin yağı, badem yağı, Hindistan cevizi yağı gibi)  %0,5- 10 luk preparatları cilt üzerindeki ilgili bölgeye günde 1-3 kez uygulanabilir.

2. Sivilce

Bir taşıyıcı yağ içinde %10 luk preparatları cilt üzerindeki ilgili bölgeye günde 1-3 kez uygulanabilir.

14-20       damla/100 ml su içinde hazırlanarak ilgili bölgeye pansuman yapılabilir.

3. Ayak mantarı

Bir taşıyıcı yağ içinde %10 luk preparatları cilt üzerindeki ilgili bölgeye günde 1-3 kez uygulanabilir.

3-7 damla/100 ml oranında yeterli miktar su içinde hazırlanarak günde bir kez 5-10 dk ayak banyosu yapılabilir.

4. Ağız yaraları

Ağız yaralarında 3-7 damla/100 ml suya damlatılarak çalkalandıktan sonra günde birkaç kez gargara yapılır.

Geleneksel kullanımdan yola çıkılarak onaylanan bu kullanımlarının yanında Trichomonas vaginalis ve Candida albicans’dan kaynaklanan vajinit ve servisit enfeksiyonlarında oldukça etkili bulunmuştur. Bu amaçla satışa sunulan vajinal preparatları piyasada mevcuttur ya da majistral olarak eczanede hazırlanabilmektedir. Benzer şekilde sistitte de tedavi edici etki göstermiştir. Dolayısıyla hekim kontrolünde bu amaçlarla kullanımı mümkündür.

Ayrıca bir diğer önemli kullanım alanı hastane kökenli ya da toplum kökenli MRSA enfeksiyonları, E. coli enfeksiyonları, Gram (-) ya da (+) enfeksiyonlardır ki özellikle hastaneler yada spor salonları gibi bulaşın çok hızlı olduğu yerlerde TTO antiseptik olarak kullanılabilir. %2-5 oranında TTO taşıyan el hijyen ürünlerinde ve ortam hijyen ürünlerinde, hava temizleyicilerinde TTO nun etkili şekilde kullanımı mümkündür.

TTO ile ortaya çıkan yan etkiler daha çok deride iritasyona bağlı hafif ağrı, kaşıntı, yanma, batma, kızarıklık, kontak dermatit ve diğer alerjik reaksiyonlar şeklindedir. Yanlış şekilde saklanması sonucu ortaya çıkan oksidasyon cilt üzerine olan tahriş edici, iritan etkisini artırmaktadır. Bu sebeple ışık, ısı ve nemden uzak şekilde saklanmalıdır. Ayrıca uzun süre ve sık temaslardan kaçınılması, bir taşıyıcı yağ içinde kullanılması yan etki ve alerji potansiyelini azaltacaktır.

TTO ya benzer bir uçucu yağ olan ve Melaluca quinquinervia’dan elde edilen Niaoli uçucu yağının da zaman zaman TTO gibi kullanıldığını görmekteyiz. Özellikle topikal uygulamalarda daha az tahriş edici etkisi olması sebebiyle hassas kişilerde TTO yerine Niaoli tercih edilebilir. Bunun yanında Niaoli seskiterpen oranı (vidiflorol ve nerolidol gibi) daha yüksek olması sebebiyle daha farklı ve yumuşak bir aromaya sahiptir, dolayısıyla aromaterapi için hazırlanan karışımlarda TTO kadar baskın bir nota vermeyeceği için yine tercih edilebilmektedir.  

Bu bilgiler ışığında aromaterapide yaygın kullanılan ve Covid-19 sürecinde antiseptik, hava temizleyici, antienflamatuvar özellikleri ile de öne çıkan TTO’da kalite problemleri ile de sıklıkla karşılaşılmaktadır. Yapılan araştırmalar TTO adı altında satılan uçucu yağlarda çok fazla katıştırma yani tağşiş yapılmış ürüne rastlandığını, piyasada dolaşan ürünlerde bu oranın zaman zaman %50 den bile fazla olabildiğini, özellikle Çin’den gelen numunelerin büyük çoğunluğunda tağşiş olduğunu göstermektedir.

En sık rastlanan katıştırma ürünleri şu şekilde sayılabilir: 

- Düşük kalitede kayıtlı olmayan Melaleuca uçucu yağları

- Eucalyptus ve özellikle Eucalyptus globulus uçucu yağı

- Pine oil – Pinus türleri uçucu yağları

- Cinnamomum camphora uçucu yağı

- Saf madde eklenmesi: Terpinen-4-ol gibi

Bunların yanında Leptospermum uçucu yağı, Melaleuca cajuputi (cajuput), Melaleuca quinquinervia (Niaouli), Leptospermum scoparium (Manuka) ve Kunzea ericoide (Kanuka) uçucu yağları ile katıştırma yapıldığı da görülmektedir. Ancak ekonomik olmaması sebebiyle daha nadir karşılaşılmaktadır.

Düşük kalitede ve tağşişi yapılmış TTO kullanılmasıyla uçucu yağ kendisinden beklenen etkinliği göstermeyecektir. Bunun yanında zaten iritan potansiyeli dolayısıyla dikkatli kullanılması gereken bir yağ olan TTO’nun bu tahriş edici etkisi daha da artacak, kontak dermatit ve alerji riski de daha fazla olacaktır. Bu sebeple üreticilerin hammadde seçiminde güvenilir tedarikçileri seçmeleri ve aldıkları uçucu yağın analiz ve onaylarını ayrıntılı bir şekilde incelemeleri üretecekleri ürünün kalitesi açısından çok önemlidir. Aksi taktirde beklenmeyen ciddi yan etkiler ortaya çıkabilecektir. American Botanical Council tağşişi önleme programı kapsamında Tea Tree Oil’de yapılan tağşişin belirlenmesine yönelik bir laboratuvar klavuzu (Tea Tree Oil LaboratoryGuidance Document) yayınlamıştır. 

Avustralya’da Aborjinlerden başlayıp günümüze kadar gelen ve bugün farklı formlarda dünyanın her yerinde kullanılan TTO (Tea Tree Oil) ile ilgili söyleyeceklerimin anlatacaklarımın bitmesi mümkün değil. Ama bu yazının da bir yerde bitmesi gerekiyor. O yüzden şimdilik bu kadar diyor ve sağlıklı günler diliyorum.