Bitkisel İlaç Üretiminde Değişim: Yeni İlaç Taşıyıcı Sistemler

Tüm yazılarım bitkisel ilaçların kullanımının insanlık tarihiyle başladığını farklı şekilde ifade ederek başlıyor, ve son yıllarda ne kadar popülerlik kazandığı, sadece ülkemizde değil dünyada da ne kadar yaygın olarak kullandığı ile devam ediyor. Bugün de böyle oldu. İkinci paragrafımda ise bugüne kadar hiç değinmediğim ama son yıllarda bu konuda yapılmış çok sayıda yayın olan ve nedense son günlerde sık rastladığım bitkisel ilaçlarda yeni ilaç taşıyıcı sistemlere değineceğim.

Bitkisel ilaçlar farklı dozaj şekillerinde karşımıza çıkabilmektedirler. Özellikle bilinen ve uzun yıllardır kullanılan geleneksel dozaj formları tabletler, saşeler, tozlar, yarı-katı ekstreler, tentürler, dekoksiyonlar, çaylar ya da pomatlar şeklinde olabilmektedir. Geçmişte katıştırma, standardizasyon, ekstraksiyon, saflaştırma, çoklu bitkisel karışımlarda marker bileşiklerin belirlenememesi gibi validasyon ve üretimdeki zorluklar nedeniyle yeni ilaç taşıyıcı sistemlere bitkisel ilaç üretiminde çok fazla başvurulamamıştır.

Ancak günümüzde interdisipliner çalışmaların hızlanması, izolasyon, saflaştırma ve teşhis tekniklerindeki yeni gelişmeler ile birlikte polimerik bitkisel nano-taşıyıcılar, fitozomlar, lipozomlar, herbozomlar, proniozomlar, nanoemilsüyonlar, dendrimerler, transferzomlar ve ethozomal formülasyonlar gibi farklı sistemlerin biyoaktif bitkisel ekstre ve bitkisel etken maddeler için kullanıldığını görmekteyiz. Bu formülasyon ve sistemler bitkisel kökenli ilaçlarda çözünürlüğün ve biyoyararlanımın artırılması, farmakolojik etkinin artırılması, toksisitenin azalması, stabilitenin artması, fiziksel ve kimyasal degredasyonun azalması gibi çok sayıda avantajı beraberinde getirmiştir.

1

Yapılan araştırmalarda bitkilerden elde edilen ve aktivitesi tespit edilen pek çok molekül polar ve suda çözünebilir yapıdadırlar. Ancak suda çözünebilir moleküllerin (flavonoitler, tanenler, terpenoitler vb) pasif difüzyonla absorbe edilemeyecek büyüklükte olmaları ve yağda çözünürlüklerinin çok düşük olması nedeniyle yağca zengin olan biyolojik membranlardan geçişleri ciddi şekilde sınırlıdır. Dolayısıyla bu moleküller çok düşük biyoyararlanıma sahiptirler.

Son yıllarda kurkumin, kersetin, silibin, bilobalit, marsupin, andrographolit, kumestan, metrin, embelin, brusin, taksol, rutin, apigenin, luteolin ve bunlar gibi çok sayıda bitkisel kökenli bileşik, ya da Silibum marianum, Ginkgo biloba, Panax ginseng, Vitis vinifera gibi standardize bitkisel ekstre farklı hastalıkların tedavisinde kullanılmak üzere yeni ilaç taşıyıcı sistemlerle formülasyonları geliştirilmiş ve üretilmişlerdir.

Görüldüğü gibi bitkisel kökenli ilaçlarda yeni ilaç taşıyıcı sistemlerin kullanılması bu ürünlerin farmakokinetik ve farmakodinamik profillerini geliştirerek etkinlik ve güvenilirliklerini artırılmasını sağlaması açısından önemli bir araçtır. Bu sebeple bitkisel kökenli ilaçların üretiminde klasik yöntemler yerine multidisipliner araştırmalar ile bu ürünlerin kalite, etkinlik ve güvenilirliklerini artıracak şekilde yeni ilaç taşıyıcı sistemlerin ve dozaj şekillerinin kullanılmasına ağırlık verilmelidir. Ülkemizde de araştırıcıların bitkisel ilaç araştırmalarını, yeni önerilecek projeleri ve eğitim programlarını bu şekilde bitkisel ilaçlarda farklı ilaç taşıyıcı sistemlere yönlendirmeleri uzun vadede sanayi – araştırma işbirliğinin sağlanması açısından faydalı olacaktır.

(1) Ajazuddin et al., Fitoterapia, 2010, 81; 680-689. 

Bonifacio et al., International Journal of Nanomedicine, 2014, 9; 1-15.

Dubey et al., Journal of Environmental Pathology, Toxicology and Oncology, 2018, 37; 199-208.

Singh et al., Journl of Drug Delivery & Therapeutics, 2018, 8; 98-102.