19. yy'da domates ve ilacın hikayesi

Bu sene ilk defa bahçemizin domateslerini yedik. Çapasına, suyuna, gübresine epey bir emek verdikten sonra hormonsuz ve şeker gibi domatesler J..

Şu anda elimde eski bir dostumun hediyesi bir kitap var. Kitaplığı yerleştirirken karşıma çıktı.  Judith Sumner tarafından yazılmış “The History of Medicinal Plants”.  O kitaptan domatesle ilgili okuduğum birkaç notu paylaşmak istedim.

Domates Latincesi Licopersicum esculentum.. 19. yy’ın ilk yarısında Şili, Peru ve Ekvador’da biliniyormuş ve bu ülkelerden ilk olarak dünyaya yayılmış. Ancak o zamanlar sadece hayvan yemi olarak kullanılıyormuş. 1835 yılında Dr John Cook Bennet tarafından dispepsi, kolera ve karaciğer hastalıkları için en faydalı bitki olarak tanımlanınca kaderi değişmiş ve Dr Bennet domatesin aktif maddelerinin çok kısa süre içinde ilaç olacağını iddia etmiş. Ve 1817 yılında ilginç şekilde domates ekstresi Dr Archibald Miles tarafından piyasaya sürülmüştür. Çok kısa süre sonra bu ürüne rekabet eden başka bir domates ekstresi de Dr Phelps tarafından, böbrek taşları, mide hastalıkları, grip, ateş ve sinir sistemi hastalıkları gibi çok sayıda hastalığı tedavi edici olarak piyasaya sürülmüş. Ardından Dr Miles ve Dr Phelps birbirlerini sahte ürün satmakla suçlamış, her ikisi de birbirinin ekstresinin domates içermediğini iddia etmişler. 1851 yılında yarım tondan fazla domates tohumunun Boston’a getirilmesi ve yetiştirilmesi ile domates bir tıbbi bitkiden popüler bir gıda haline dönüşmüş.   

19. yy da domates ekstreleri ile ilgili olarak ortaya çıkan olay 19. yüzyılın çok tipik bir örneğidir. 19. yy patentli ilaçlar, abartılı ve çok iddialı etkiler ile ortaya atılan ürünler yüzyılı olmuştur. Tıpkı 1800 lü yıllarda morfinin ya da kokainin çocuklarda diş ağrılarında, soğuk algınlığında, öksürükte kullanılması ya da sigaranın sağlıklı olduğunun iddia edilmesi gibi.

Diş ağrısı için Kokain reklamı (Yıl 1885)(1)

Daha önceki yazılarımda da bahsettiğim gibi insanlık tarihi ile birlikte bitkiler potansiyel tedavi ediciler olarak görülmüşlerdir. Domatesin de parlak rengi ile insanların dikkatini çektiği antropologlar tarafından ortaya konmuştur. Son yıllarda yapılan araştırmalar domatesin taşımış olduğu sekonder metabolitleri yani bileşenleri de ortaya çıkarmıştır. Bu maddelerden en önemlisi domatese o parlak kırmızı rengini veren “likopen”dir.

İddialı bir ilaçtan gıdaya dönüşümün tarihini okuduğum zaman günümüzde domatesin taşımış olduğu “likopen”den dolayı tekrar tedavi edici özellikleri ile gündeme gelmesi ilacın hikayesini hatırlattı.

İlacın kısa tarihi:

M.Ö. 2000 – Al bu kökü ye

M.S. 1000 – O kök kötü. Gel, bu duayı oku.

M.S. 1850 – O dua batıl ilaç. Al, bu iksiri iç.

M.S. 1940 – O iksir yılan yağı. Al, bu hapı yut.

M.S. 1985 – O hap etkisiz. Gel, bu antidepresanı al

M.S. 2005- O antidepresan işe yaramaz. Al bu kökü ye.

Sağlıklı günler dileğiyle…

(1) http://www.dailymail.co.uk/news/article-2198086/Victorian-adverts-health-remedies-laden-cocaine-morphine-alcohol.html